Olimlar rak kasalligiga chalinganlik yoki chalinish ehtimolini odam tug‘ilmasidan avval, hali homila davrida aniqlash borasidagi tadqiqotlarini muvaffaqiyatli yakunlashdi. Van Andel institut tadqiqotchilari rak xavfi inson hayotining dastlabki bosqichlarida, ya’ni homila shakllanayotgan vaqtdayoq belgilanishini isbotladi.

Tadqiqot natijalari «Nature Cancer» jurnalida chop etilgan bo‘lib, unda homilaning dastlabki rivojlanish bosqichida ikki xil epigenetik holat paydo bo‘lishi aniqlangan. Bu holatlardan biri rakka chalinish xavfini pasaytirsa, ikkinchisi esa xavfni oshiradi.

Tadqiqotchilarga ko‘ra, past xavfli holatdagi insonlar ko‘proq suyuq o‘simtalar, ya’ni leykoz yoki limfoma kabi kasalliklarga moyil bo‘ladi. Boshqa holatda esa ularda o‘pka yoki prostata saratoni kabi qattiq o‘simtalar rivojlanishi ehtimoli yuqori bo‘ladi.

Tadqiqotga rahbarlik qilgan Van Andel institutining Epigenetika bo‘limi mudiri, doktor J. Endryu Pospisilikning ta’kidlashicha, onkologik kasalliklar, odatda, mutatsiyalar yoki genetika bilan bog‘liq deb hisoblanadi.

Shu sababli, insonning rivojlanish jarayoni rak xavfiga qanday ta’sir qiladi, degan masalaga hanuzga yetarlicha e’tibor qaratilmagandi. Bu tadqiqot esa kasallikning ildizlari aslida odam hayotining dastlabki bosqichlarida shakllanishi mumkinligini ko‘rsatmoqda.

Odam yoshi ulg‘aygan sari rak xavfi ham ortadi. Bu esa, asosan, DNKdagi shikastlanishlar va boshqa omillar bilan izohlanadi. Ammo har bir noodatiy hujayra ham rakka aylanmaydi. Keyingi yillarda olimlar rak rivojlanishiga ta’sir qiluvchi qo‘shimcha omil sifatida epigenetik o‘zgarishlarni ham aniqlagan.

Epigenetika – bu DNKdagi ma’lumotlar qanday va qachon amalga oshirilishini tartibga soluvchi jarayonlar majmuasi hisoblanadi. Agar ushbu jarayonlarda xatolik yuz bersa, hujayralarning nazorat mexanizmi buzilib, zararlangan hujayralar saqlanib qolishi va tarqalishi mumkin.

Tadqiqot davomida Pospisilik va uning hamkasblari «Trim28» geni darajasi kamaygan mushuklarda rak xavfiga ta’sir etuvchi ikki xil epigenetik iz belgilanishini aniqladi. Bu izlar hali homila shakllanayotgan paytdayoq yuzaga keladi va uning kuchli yoki zaifligi kelajakda rakka chalinish xavfini belgilab beradi.

Tadqiqot mualliflaridan biri, doktor Illariya Panzeri, bu yangi kashfiyot insonlar orasidagi rakka moyillikni faqat tasodif yoki «yomon baxt» bilan izohlash mumkin emasligini ko‘rsatishini ta’kidladi.

«Agar biz bu jarayonni chuqurroq o‘rgansak, kelajakda rakni oldini olish va davolash usullarini rivojlantirishimiz mumkin. Genetika o‘zgartira olmaydigan omillardan biri bo‘lsa, epigenetika boshqarish va nazorat qilish mumkin bo‘lgan jarayondir», – deydi u.

Olimlar ushbu epigenetik holatlar insonning turli a’zolarida kuzatilishi mumkinligini va bu jarayon turli xil onkologik kasalliklar uchun umumiy mexanizm bo‘lishi mumkinligini aniqladilar. Kelgusida ular ushbu holatlarni alohida rak turlarida qanday namoyon bo‘lishi va ularni aniqlash usullarini ishlab chiqishni rejalashtirmoqda.

Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, rak dunyo bo‘yicha inson salomatligi uchun eng katta tahdidlardan biri hisoblanadi. Har yili millionlab odamlar ushbu kasallikdan jabr ko‘radi va rak tufayli o‘lim holatlari soni ham ancha yuqori. Shu sababli, kasallikni erta aniqlash va uni oldini olish yo‘nalishida olib borilayotgan tadqiqotlar juda muhim ahamiyatga ega.

Bu tadqiqot epigenetika sohasidagi yangi imkoniyatlarni ochadi. Agar inson hayotining dastlabki bosqichlarida rak xavfi shakllanishi isbotlansa, buni oldindan aniqlash va hatto tartibga solish mumkin bo‘ladi. Shu bilan birga, yangi epigenetik usullar rakni erta bosqichlarda aniqlash va uni samarali davolash imkonini beradi.

Kelajakda ushbu kashfiyot asosida tibbiyotda yangi davolash usullari paydo bo‘lishi va rak xavfini pasaytirish bo‘yicha yangi profilaktik chora-tadbirlar ishlab chiqilishi mumkin. Olimlar bu boradagi izlanishlarni davom ettirib, inson hayoti davomida rakka chalinish ehtimolini pasaytirish usullarini ishlab chiqishga intilmoqda.