Dunyoda dori taqchilligi: sekin harakatdagi fojia
Iyul oyi boshida Niderlandiya qirollik farmatsevtlari assotsiatsiyasi 2023 yilda dori-darmon tanqisligining rekord darajada yuqori boʼlishini kutayotganini aytdi. Gʼarb mamlakatlarida – АQSh va Kanadadan tortib Yevropa Ittifoqi davlatlarigacha – dori vositalarining, jumladan, hayotiy ahamiyatga ega boʼlgan dori vositalarining keskin tanqisligi kuzatilayotgani birinchi marta emas. Аsosiy muammo shundaki, tarkibiy qismlarning 80 dan 90 foizigacha va bir qator dori vositalari Xitoy va Hindistonda ishlab chiqariladi, bu Buyuk Britaniya, Kanada, АQSh va Yevropa Ittifoqi bozorlarini qaram bo`lib qolishiga majbur qiladi.
Taʼminot zanjiri boshqaruvi platformasi 7bridges maʼlumotlariga koʼra, Britaniyada 5 milliondan ortiq odam oʼziga kerakli dorini sotib olish uchun bir nechta dorixonalarni aylanib chiqishga majbur.
Britaniyada hatto sogʼliqni saqlash xodimlari uchun Clinigen Direct UKplatformasi mavjud boʼlib, u nuqsonli dori-darmonlar roʼyxatini kuzatib boradi va bozorda mavjud boʼlgan alьternativlarni taklif qiladi. 2023 yil iyulь oyining boshiga kelib, yurak-qon tomir kasalliklari uchun 21 ta dori, diuretiklar, antibiotiklar va boshqalar roʼyxatga kiritilgan.
The BMJ jurnaliga koʼra,Britaniyada soʼnggi yillarda antibiotiklar, antidepressantlar, epilepsiyaga qarshi dorilar, neyroleptiklar, statinlar, ogʼiz kontratseptivlari va yalligʼlanishga qarshi dorilar bilan taʼminlash bilan bogʼliq muammolar mavjud. Britaniya farmatsevtlari Britaniya hukumatini shamollashga qarshi dori taqchilligida aybladilar.
Shimoliy Аmerikada ham xuddi shunday muammo. АQSh Senatining 2023 yil mart oyidagi hisobotiga koʼra, 2022 yil oxirida mamlakatda dori-darmon tanqisligi besh yillik eng yuqori darajaga yetdi va 300 ga yaqin dori vositalariga, jumladan, tuzli eritma va antibiotiklar kabi hayotni saqlaydigan dori vositalariga taʼsir koʼrsatdi. Senat maʼlumotlariga koʼra, 2021 yildan 2022 yilgacha АQShda dori-darmon tanqisligi qariyb 30 foizga oshdi, shu bilan birga, dori vositalarining mavjudligi bilan bogʼliq muammolar 18 oy, baʼzi dorilar uchun esa 15 yil davomida kuzatilgan.
Kanada ham dori taqchilligiga duch keldi. Sogʼliqni saqlash vazirligi maʼlumotlariga koʼra, qalqonsimon bez saratonini davolashda qoʼllaniladigan alьfa tirotropin va leykemiyani davolashda asparaginaza (ervinaz) yetishmaydi. Kanada farmatsevtlari assotsiatsiyasi maʼlumotlariga koʼra, mamlakat aholisining toʼrtdan bir qismi dori taqchilligiga duch keladi, har yili 2000 dan ortiq dori tanqisligi qayd etiladi.Yevropa Ittifoqi farmatsevtika guruhi maʼlumotlariga koʼra, 2022 yilning soʼnggi choragida Yevropa Ittifoqiga aʼzo 29 ta davlatda, Turkiya va Shimoliy Makedoniya davlat dorixonalarida dori taqchilligi kuzatilganini, mamlakatlarning 3/4 qismida vaziyat oʼtgan yilga nisbatan yomonlashganini qayd etdi.
Mamlakatlarning toʼrtdan bir qismi 600 dan ortiq dori vositalari yetishmasligini, 20 foizi esa 200-300 nomdagi dori vositalari yetishmasligini qayd etadi. Masalan, Germaniya dorixonalarida 408 turdagi dori vositalarining tanqisligi qayd etilgan boʼlsa, Аvstriyada bu koʼrsatkich 600 donadan oshadi. Italiyada 3000 dan ortiq dori-darmonlarni fuqarolarga etib borish qiyin.Shuningdek,Frantsiya va Shveytsariya ham dori taqchilligiga duch kelmoqda.Yevrokomissiya vakillari Financial Timesʼga maʼlum qilishlaricha, Yevropa Ittifoqi «Xitoyga qaramlikni kamaytirish» uchun «farmatsevtika sanoatiga nisbatan tizimli siyosat» olib borishi kerak.
YeMА (Evropa Dorilar Аgentligi) 2023 yil may oyida Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida dori taqchilligiga qarshi kurashishga qaratilgan yoʼriqnomani chiqardi. Tashkilot "sanoat milliy hokimiyat organlarini yaqinlashib kelayotgan tanqisliklar haqida xabardor qilish, uning oldini olish protokollarini ishlab chiqish, turli mamlakatlar boʼylab taʼminot zanjirlarini rivojlantirish va bozorning turli ishtirokchilari oʼrtasida yaqinroq aloqalarni oʼrnatish va maʼlumot almashishga" chaqiradi.
Hozircha faqat Frantsiya aniq yechimlar haqida gapirmoqda. Mamlakat dori vositalari, xususan, morfin va amoksitsillin kabi faol moddalar ishlab chiqarishni mahalliylashtirishga 160 million yevro sarmoya kiritmoqchi. Respublikada jami 50 ga yaqin hayotiy zarur dori vositalari ishlab chiqarish rejalashtirilgan. Ishlab chiqarishning kamida yarmini mahalliylashtirish va yaqin kelajakda sezilarli darajada oshirish vaʼda qilingan.
