Euronews Health "доимий кимёвий моддалар" деб аталадиган ПФAСни ўз ичига олган маҳсулотларнинг бешта умумий тоифалари рўйхатини тузди.

Пер- ва полифторалкил моддалар (ПФAС), "доимий кимёвий моддалар" номи билан танилган, улар электроникадан тортиб аэрокосмикгача бўлган турли соҳаларда қўлланилади. Бироқ, улар кундалик истеъмол товарларига ҳам кириб, жамоатчиликни ташвишга солмоқда. 

Бу моддалар фойдали, чунки улар сувга чидамли, ёғ ўтказмайди ва доғ олмайдиган хусусиятларга эга. Фойдали, лекин айни пайтда заҳарли. Ушбу кимёвий моддалар сувда, тупроқда ва ҳавода бўлиши мумкин, бу эса инсон саломатлигига салбий таъсирини оширади.

Яқинда ўтказилган тадқиқотлар шуни кўрсатдики, улар деярли ҳамма жойда ёмғир сувларида борлиги аниқланди. Улар, шунингдек, сув манбаларида ва тобора кўпроқ мева ва сабзавотларда учрамоқда.

"Сизнинг танангиз уларни парчаламайди ва баъзи ПФAС моддалари танада йиллар давомида, эҳтимол уч йилдан беш йилгача қолиши мумкин", дейди деди Икан тиббиёт мактаби доценти доктор Шелле Лю Euronews Healthга. 

Кўпгина тадқиқотлар бу моддаларни саратон, гормонал номутаносиблик, репродуктив функциялар билан боғлиқ муаммолар ва бошқа муаммолар хавфи ортиши билан боғлайди. Лю қўшимча қилдики, ПФAС таъсири иммунитет тизимининг заифлашиши, вакциналарга жавобнинг пасайиши ва холестерин даражасининг ошиши билан боғлиқ . "Сиз ПФAСга дучор бўлишингиз ҳар доим ҳам касал бўлишингизни англатмайди, лекин сиз шундай бўлишингиз хавф ортади." деди у.

Кимёвий моддалар таъсиридан бутунлай қочиш деярли мумкин эмас, аммо таҳдидларни камайтириш жуда мумкин. Бунинг учун сиз ПФAСни ўз ичига олган баъзи кундалик маҳсулотлардан узоқ туришингиз керак.

Овқатни ёпиштирмайдиган қоплама билан қопланган идишлар

Бундай идишлар, қозонлар ПФAС оиласининг моддалари билан қопланган, бу эса овқатнинг ёпишиб қолишини олдини олишга ёрдам беради.

Қопламалар қиздирилганда, тирналган ёки эскирганида, улар пиширилаётган овқатга кимёвий моддаларни чиқариши мумкин. Таъсирни камайтириш учун одамлар зангламайдиган пўлат каби муқобилларни танлашлари ёки эски ёпишмайдиган идишларни мунтазам равишда алмаштиришлари керак, деди Лю.

Маҳсулотлар учун қадоқ

ПФAС баъзан бир марталик озиқ-овқат қадоқлаш материалларида, масалан микротўлқинли попкорн пакетларида, ёғни ўзига сингдирмаслик хусусияти туфайли тез тайёрланадиган овқатлар ўрамлари ва пицца қутиларида ишлатилади.

Тадқиқотлар шуни кўрсатдики, мунтазам равишда ташқарида овқатланадиган одамларнинг қонида ПФAС даражаси юқори.

Бир қатор мамлакатлар ва компаниялар заҳарли моддаларни чеклаш чораларини кўрмоқда. Йил бошида Қўшма Штатларда ПФAСни ўз ичига олган қадоқларни ишлатиш тақиқланган эди. Баъзи тез овқатланиш тармоқлари ҳам бутун дунё бўйлаб қадоқлашда ПФAСдан фойдаланишни босқичма-босқич тўхтатиш режаларини эълон қилишди.

Мутахассисларнинг таъкидлашича, фақат уйда пиширилган таомларни танлаш ва ПФAСсиз деб белгиланган идишлардан фойдаланиш кимёвий моддалар таъсирини камайтиришни кафолатлаши мумкин.

Косметик воситалар

ПФAС одатда кўплаб косметик маҳсулотларга қўшилади. Улар кўпинча қуёшдан сақлайдиган кремлар ва сув ўтказмайдиган маскалар каби узоқ муддатли эффектларни ваъда қиладиган маҳсулотларда топилади. Хавф аниқ, чунки моддалар тери орқали қонга сингиши мумкин. Таъсирни камайтириш учун " ПФAС ни ўз ичига олмайди" деб белгиланган маҳсулотларни харид қилиш лозим.

Шахсий гигиена маҳсулотлари

ПФAС шунингдек, шахсий гигиена воситаларининг кенг ассортиментига, шу жумладан контрацептив воситаларга қўшилади. Баъзи аёллар гигена воситаларига ПФAС яхши сингдирувчанликни таъминлайди.

Mamavation сайти томонидан Environmental Health News билан ҳамкорликда 2022 йилда ўтказилган тадқиқотда, синовдан ўтган гигиена прокладкаларининг 48 фоизида, шунингдек, тампонларнинг 22 фоизида, шу жумладан "органик" деб белгиланган иккита маҳсулотда кимёвий моддалар аниқланган.

Таъсирни минималлаштириш учун истеъмолчилар ПФAС ишлатмасликларини кафолатлайдиган брендлардан гигиена маҳсулотларини олишлари керак.

Сув ўтказмайдиган ва доғга чидамли матолар

Toxic-Free Future атроф-муҳит саломатлигини тадқиқ қилиш ва ҳимоя қилиш ташкилотининг ҳисоботи шуни кўрсатдики, синовдан ўтган ва сувга ёки доғга чидамли деб белгиланган маҳсулотларнинг 72 фоизида ПФAС мавжуд. Улар орасида гиламлар, кийим-кечак ва матолар бор. Мисол учун, ёмғир ўтказмайдиган плащлар ва ветровкаларда бу заҳарли кимёвий моддаларни топиш мумкин.

Салбий таъсирлардан қочиш учун истеъмолчилар бренднинг экологик тоза бўлмаган ингредиентлар билан муносабатларига эътибор беришлари керак.

Доктор Люнинг таъкидлашича, ПФAС хавфи тўғрисида хабардорликнинг ортиши саноатни "доимий кимёвий моддалар" дан фойдаланмасдан сув ва доғларга чидамли хусусиятларни таъминлайдиган муқобилларни топишга ундаши мумкин.